ابن‌غنام حسین بن ابیبکراِبْنِغَنّام، حسین بن ابی‌بکر بن غنام (د ذیحجه ۱۲۲۵/ ژانویه ۱۸۱۱م)، مورخ، فقیه، ادیب و از مشایخ وهابی است. ۱ - تولدابنغنام در مبرّر از نواحی احساء متولد شد، دوران کودکی و نوجوانی را در آنجا سپری کرد [۱]
زرکلی، اعلام، ج۲، ص۲۵۱.
و مقدمات علوم را نزد علمای آنجا فراگرفت. [۲]
عثمان ابن بشر، عنوان المجد فی تاریخ نجد، ج۱، ص۱۸۴، ریاض، ۱۳۸۵ق.
۲ - تحصیلوی برای ادامه تحصیل راهی دِرعیه، نخستین پایتخت آل سعود شد و در زمره شاگردان و مریدان محمد بن عبدالوهاب مؤسس وهابیت درآمد. [۳]
عمررضا کحاله، معجم المؤلفین، ج ۳، ص۳۱۷، بیروت، ۱۹۵۷م.
۳ - شاگردانپس از آن به تدریس زبان عربی و کلام پرداخت و کسانی چون سلیمان و عبدالرحمان نوادگان محمد بن عبدالوهاب و همچنین احمد بن ناصر بن معمر نزد او درس خواندند. ۴ - مرگوی در درعیه درگذشت. [۴]
عمررضا کحاله، معجم المؤلفین، ج ۳، ص۳۱۷، بیروت، ۱۹۵۷م.
[۵]
عثمان ابن بشر، عنوان المجد فی تاریخ نجد، ج۱، ص۱۸۴، ریاض، ۱۳۸۵ق.
۵ - مروج وهابیابنغنام در دانشهای گوناگون و نیز در نظم و نثر دستی توانا داشت. [۶]
عثمان ابن بشر، عنوان المجد فی تاریخ نجد، ج۱، ص۱۸۴، ریاض، ۱۳۸۵ق.
او نخستین وقایع‌نگار وهابی و از مروجان و مدافعان عمده این فرقه در دوران نوپایی آن به شمار می‌رود. آثار متعدد او در ترویج و توسعه افکار و تعلیمات محمد بن عبدالوهاب نقش بسزایی داشت. او در نوشته‌هایش خود را یک وهابی مؤمن نشان داد و مخالفینش را کافر و دشمن خدا خواند [۷]
احمد مصطفی ابوحاکمه، تاریخچه شرقی سعودی، ج۱، ص۲، بیروت، ۱۹۶۵.
[۸]
احمد مصطفی ابوحاکمه، تاریخچه شرقی سعودی، ج۱، ص۳، بیروت، ۱۹۶۵.
۶ - آثاراز او دو اثر برجای مانده است: ۶.۱ - تاریخ نجدنام اصلی آن «روضه الافکار و الافهام لمُرتاد حال الامام و تعداد غزوات ذوی الاسلام» است. این کتاب که به درخواست محمد بن عبدالوهاب نگارش یافته، دارای ۴ بخش است: ۶.۱.۱ - بخش اولنویسنده در بخش اول به تشریح احوال مسلمانان و سرنوشت اسلام در عربستان و دیگر کشورهای اسلامی نظیر مصر ، یمن ، شام و عراق پرداخته و از بعضی عقاید و آداب و رسوم مسلمانان چون زیارت قبور و اعتقاد به نذور و طلب شفاعت از اولیاءالله، که به ظن‌ّ او بدعت در اسلام است، به شدت انتقاد کرده، با استناد به احادیث و روایاتی از پیامبر اسلام (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله) درزمینه رد این اعتقادات، آنان را به شرک و کفر متهم می‌سازد. [۹]
حسین ابن‌غنام، تاریخ نجد، ص ۱۳-۷۷، بیروت، ۱۴۰۵ق/۱۹۸۵م.
او در این بخش زمینه را برای توجیه افکار وهابیت آماده ساخته تا در فصول بعدی بدان بپردازد.۶.۱.۲ - بخش دومبخش دوم شامل شرح جزئیات زندگی شیخ محمد بن عبدالوهاب و چگونگی به شهرت رسیدن او و تأثیر افکار و عقایدش بر مردم و شیوخ معاصرش می‌باشد. ۶.۱.۳ - بخش سومبخش سوم با عنوان غزوات شامل قدیم‌ترین وقایع جنبش وهابیت است. او شرح وقایع را با حوادث ۱۱۵۹ق/۱۷۴۶م آغاز می‌کند، یعنی یک سال بعد از آنکه محمد بن عبدالوهاب مجبور به ترک عُیینه در نجد شد و درپی یافتن پناهگاهی وارد درعیه گردید. ابن‌غنام با آنکه تا ۱۲۲۵ قمری در قید حیات بوده، اما فقط تا ۱۲۱۲ قمری به شرح وقایع پرداخته است. ۶.۱.۴ - بخش چهارمبخش چهارم که مفصل‌ترین بخش کتاب است به آراء و نظرات شیخ محمد بن عبدالوهاب و نامه‌ها و پیامهای او اختصاص دارد و به شرح جزئیات کیش وهابیت و نظرات و فتاوی محمد بن عبدالوهاب پرداخته است. تاریخ ابن‌غنام به علت ثبت دقیق مراحل پیشرفت و توسعه وهابیت و نقل وقایعی که خود او شاهد آن‌ها بوده بسیار حائز اهمیت است و بدین لحاظ اکثر نویسندگانی که در مورد تاریخ معاصر جزیرةالعرب تحقیق کرده‌اند، آثار او را مورد استفاده و استناد قرار داده‌اند. تاریخ نجد چند بار به طبع رسیده و ظاهراً آخرین چاپ آن در ۱۴۰۵ق/۱۹۸۵م به کوشش ناصرالدین اسد در بیروت انجام یافته است. ۶.۲ - العقد الثمین فی شرح احادیث اصولالدینمؤلف این کتاب را به امیر عبدالعزیز بن محمد بن سعود اهداء نموده است. نسخه‌ای از آن در المکتبة السعودیة ریاض موجود است. [۱۰]
زرکلی، اعلام، ج۲، ص۲۵۱.
خود وی از کتاب دیگرش به نام رفع الملام عن الائمه الاعلام یاد کرده است که اثری از آن برجای نیست. ۷ - فهرست منابع(۱) عثمان ابن بشر، عنوان المجد فی تاریخ نجد، ریاض، ۱۳۸۵ق. (۲) حسین ابن‌غنام، تاریخ نجد، بیروت، ۱۴۰۵ق/۱۹۸۵م. (۳) احمد مصطفی ابوحاکمه، تاریخچه شرقی سعودی، بیروت، ۱۹۶۵. (۴) زرکلی، اعلام. (۵) عمررضا کحاله، معجم المؤلفین، بیروت، ۱۹۵۷م. ۸ - پانویس
۹ - منبعدانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «حسین ابن‌غنام»، ج۴، ص۱۵۷۷. |